پایش زیست‌محیطی

پایش زیست‌محیطی شامل فرآیندها و فعالیت‌های لازم برای شناسایی و پایش کیفیت محیط را توصیف می‌کند. در تهیه ارزیابی‌های زیست‌محیطی و همچنین در بسیاری از شرایط که فعالیت‌های انسانی ریسک اثرات مضر بر محیط‌زیست طبیعی داشته باشند،پایش زیست‌محیطی مورد استفاده قرار می‌گیرد. همه برنامه‌های پایش دلایل و توجیه‌هاتی دارند که اغلب برای تعیین وضعیت موجود یک محیط یا ایجاد روند در پارامترهای محیطی طراحی شده‌اند. در تمام موارد، نتایج از نظر آماری تحلیل و منتشر می‌شود. بنابراین طراحی یک برنامه پایش باید به استفاده نهایی از داده‌ها قبل از شروع پایش توجه داشته باشد.

پایش آلودگی هوای شهری

پایش آلودگی هوای شهری (یکی از مهم‌ترین خطرات تهدید کننده‌ی سلامتی انسان) در بسیاری از شهرهای جهان با دقت مناسبی انجام نمی‌شود. نظارت بر پسماند جامد و خطرناک، انتشار گازهای گلخانه‌ای نیز در شهرها و صنایع به خوبی نظارت نمی‌شوند. روش‌های پایش محیط‌زیست، به دست آوردن سطح آلاینده‌های مضر موجود در محیط و اثرات آن بر محیط‌زیست، زندگی انسان، حیوانات و درختان است. اطلاعات به‌دست‌آمده از پایش محیط‌زیست می‌تواند برای مدلسازی رفتار آلاینده در محیط و یا به منظور شناسایی پیامدهای زیست‌محیطی و یا خطرات مختلف ناشی آن‌ها و یافتن روش‌هایی برای تعدیل تاثیرات آن‌ها استفاده شود.

انواع پایش زیست‌محیطی

نوع پایش زیست‌محیطی به هدف پروژه بستگی دارد. روش‌های پایش محیط‌زیست با توجه به شرایط پروژه، مکان و زمان می‌توانند مختلف و متفاوت باشند. روش‌های پایش زیست‌محیطی عمدتاً به سه نوع دسته بندی می‌شوند: انتشارات برنامه‌ریزی‌شده (Planed Emissions)، انتشار فرار (Fugitive Emissions) و انتشار تصادفی (Accidental emissions). پایش انتشار منبع (Source Emission Monitoring) برای تعیین میزان انتشار یک منبع خاص و تاثیرات آن بر محیط‌زیست انجام می‌شود. روش‌های پایش زیست‌محیطی براساس منبع انتشار متفاوت هستند.

منابع انتشار آلاینده‌های هوا

یکی از انواع منابع انتشار آلاینده‌های هوا منابع ثابت و یا دودکش‌ها هستند.در فرآیند پایش آن‌ها و نمونه‌گیری، نمونه باید نماینده خوبی آلاینده‌های منتشر شده در یک نقطه مشخص و یک زمان خاص باشد. همچنین فراوانی و مدت‌زمان نمونه‌برداری باید در یک بازه مشخص نگه‌داشته شود تا گزارش‌ها موثق و قابل اتکا باشند. در فرآیند پایش با نقاط نمونه‌برداری دایره‌ای، فاصله یک‌سان، باعث دقت و صحت بالای نتایج بدست آمده می‌شوند. در نمونه‌برداری مستطیلی نیز، نقاط نمونه‌برداری باید در فاصله مساوی از یکدیگر قرار گیرند. نوع دیگر منابع انتشار آلاینده‌های هوا منبع متحرک می‌باشند. به عبارت دیگر، پایش نشر از وسایل نقلیه. لذا در این نوع پایش لازم است که ملاحضاتی همچون شرایط موتور و تجهیزات تأمین‌کننده نیرو محرکه وسائل نقلیه مد نظر قرار گیرد.

آلاینده دیگر مورد نظر برای پایش آلاینده‌های فاضلاب می‌باشند. نمونه‌برداری از پساب از نقاط مختلف مقطع انجام شده تا نمونه معرف مناسبی برای کل پساب خروجی باشد. نمونه‌برداری از طریق لوله‌های عمودی باعث تاثیر پذیری کم‌تر نمونه از رسوبات و جامدات موجود در جریان فاضلاب در مقایسه با لوله‌های افقی می‌‌شود. نکته حائز اهمیت این است که با مشاهده تغییر در کیفیت پساب، افزایش تعداد نمونه‌ها یا نمونه‌گیرهای خودکار برای رسیدن نتایج مطمئن‌تر می‌تواند استفاده ‌شود.

در بحث پایش مواد زاید جامد، پسماند نسبت به گازها و مایعات همگن‌تر هستند. فارغ از منبع تولیدکننده پسماند که فعالیت‌های شهری باشد یا لجن حاصل از تصفیه فاضلاب، نمونه‌گیری از پسماند نیز باید معرف مناسبی برای کل پسماند تولیدشده باشد.

اندازه‌گیری‌ها و روش‌های دیگر پایش زیست‌محیطی

در پایش زیست‌‎محیطی، صحت اندازه‌گیری‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است. برخورداری از تیم متخصص و تجهیزات لازم برای نمونه‌گیری و تحلیل آن‌ها و اطمینان از دقت و صحت نتایج در برنامه سازمان حفاظت محیط زیست کشور با استفاده از آزمایشگاه‌های معتمد و نظارت بر عملکرد آن‌ها امکان‌پذیر شده است. یکی از روش‌های مدیریتی جهت تقسیم امور و مشارکت صنایع در اعمال مرتبط با سازمان محیط زیست، خوداظهاری‌ها در برنامه پایش سازمان می‌باشد. البته بر خلاف خوداظهاری‌ها که عموماً به صورت مقطعی گزارش می‌شوند، یکی از روش‌های پایش زیست محیطی، پایش آنلاین و برخط آلاینده‌های هوا و دودکش، فاضلاب و خاک است. در این روش‌ها، پایش و نظارت بر آلاینده‌ها و پارامترهای مورد نظر، به صورت مداوم و لحظه‌ای امکان‌پذیر بوده و داده‌های ثبت شده در مرکز داده‌ها و شبکه مربوط ذخیره می‌شوند.

یکی از روش‌های دیگر برای پایش آلاینده‌ها (خصوصاً آلاینده‌های هوا و دودکش) استفاده از مدل‌های بدست آمده حاصل از اندازه‌گیری‌های احتراقی به صورت آنلاین می‌باشد. روش‌ PEMs (Predictive Emission Monitoring Systems)روشی است که هزینه پایش و نمونه‌گیری از منابع تولید آلاینده را نسبت به روش موجود یعنی CEMs (Continuous Emission Monitoring System) کاهش داده و با استفاده از مدل‌های ریاضی امکان پایش آلاینده‌ها را با توجه به شرایط منبع تولیدکننده آلاینده به صاحبان صنعت می‌دهد.